Page 42 - Kuran Yolu Meal bildinmi bildinmi.com

GİRİŞ

da yaşayan insanların sosyal ihtiyaçlarını karşılamak üzere yorumlandı,
içtihad yoluyla genişledi ve fıkıh mezhepleri ortaya çıktı. Kur’an’ın yön-
lendirdiği zühd hayatı, başka düşünce ve kültürlerin de etkisiyle –teorisi,
pratiği ve farklı okullarıyla– tasavvufun doğmasına zemin hazırladı. Bütün
bu gelişmeler tefsir faaliyetini de etkiledi, Kur’an’ı yalnızca rivayete ve
dile dayanarak açıklamak yerine, bunları da ihmal etmeksizin içtihada,
akla, ilham ve keşfe, benimsenmiş düşünce ve inanca, ayrıca mezheple-
rin tercih ve inançlarına göre –bunları esas alan, bunlara dayanan, bazan
bunlara öncelik verip âyetleri bunlara uyarlayan– yorumlar yapılmaya,
tefsirler yazılmaya başlandı. Bu tefsirlerin genel adı olarak “re’y tefsiri”
(et-tefsîr bi’r-re’y) deyimi kullanılmaktadır.
Re’y ile Kur’an’ı tefsir etmenin câiz olup olmadığı konusundaki tartış-
maya dayalı olarak re’y tefsirlerinin, “makbul olan ve olmayan” şeklinde
ikiye ayrıldığı görülür. Makbul olan re’y tefsiri, Kur’an’ı doğru anlamak
için gerekli bulunan ve bu maksatla başvurulan ilimlere; özetle lugat, gra-
mer, nazarî edebiyat, kıraat, kelâm, fıkıh usulü, esbâb-ı nüzûl, dinler ve
peygamberler tarihi, nâsih-mensuh, âyetleri açıklayan hadisler ve Allah
vergisi anlama kabiliyetine dayanılarak yapılan tefsirdir. Makbul tutul-
mayan re’y tefsiri ise ya ilmi yetersiz kişilerin yaptıkları, ya da Kur’an’ı
doğru anlamaktan ziyade önceden benimsenmiş bir inanç ve düşünceye
göre onu yorumlamaya ve uyarlamaya yönelik çabalarla yapılan tefsirdir.
Sünnîler’e göre makbul re’y tefsirlerinin en meşhurları Ebû-Mansûr el-
Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) Te’vilâtü’l-Kur’an, Mahmûd b. Ömer ez-Zemah-
şerî’nin (ö. 538/1143) -Mu‘tezile mezhebine göre yazılmış bazı kısımlar
dışında- el-Keşşâf, Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1209) Mefâtîhu’l-gayb,
Abdullah b. Ömer el-Beyzâvî’nin (ö. 685/1286) Envârü’t-tenzîl isimli eser-
leridir.

3. İki metodu cemeden tefsirler

Yemenli Sünnî fıkıhçı ve tefsirci Şevkânî’nin (ö. 1250/1832) Fethu’l-
Kadîr isimli tefsiri ile İranlı çağdaş düşünür Muhammed Hüseyin
Tabâtabâî’nin el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’an isimli eseri, dirayet ve rivayet
usullerini cemeden tefsirlere iki önemli ve başarılı örnektir. Bu müel-
lifler âyetleri, sistemli ve devamlı olarak önce dirayet yoluyla, sonra özel

44