Page 39 - Kuran Yolu Meal bildinmi bildinmi.com

GİRİŞ

mefhumdan çıkarılana “lahnü’l-hitâb” denir; “Annene öf deme!” sözü,
“Bıktım senden deme!” mefhumunu da verir; bu “lahnü’l-hitâb”a örnek-
tir. Aynı cümleden çıkarılacak olan “Anneni dövme” mefhumu ise man-
tûktan daha kuvvetlidir ve buna “fahve’l-hitâb” denilmektedir. Mantûk ile
mefhum arasında uygunluk değil, bir yönden aykırılık (muhalefet) varsa
muhalif mefhuma ulaşılmış ve buna “delîlü’l-hitâb” ismi de verilmiştir.
Muhalif mefhumun çeşitlerine girmek sözü uzatacağı için burada birkaç
örnekle yetineceğiz: “Kırmızı elma al” demek “Yeşil elma alma” demektir.
“Çocuk uyanırsa hırkasını giydir” demek “Uyanmazsa giydirme” demek-
tir, “Attan şehre girince in” demek, “Girmedikçe inme” demektir...
(Şevkânî, İrşâdü’l-fuhûl, s. 302-310).
Klasik usulcüler Arap dilinin, Kur’an’ın nâzil olduğu çağdan bu yana
sahip olduğu bu ifade (delâlet) özelliklerini göz önüne alarak lafız-
dan hareket etmişler, kısmen veya tamamen yürürlükten kaldırıldığı-
na (nesh) dair kesin delil bulunmayan âyet ve hadislerin mânalarını
ve hükümlerini bütün zaman ve mekânlar için geçerli kabul etmişler,
Kur’an’ı da bu çerçevede anlamaya, açıklamaya çalışmışlardır. Kur’an’ın
ve hadislerin bütününden çıkardıkları temel amaçları (makāsıd), yeri
geldikçe tek tek âyet ve hadislerin hikmetleri olarak değerlendirmiş-
ler, buna dayalı açıklamalar yapmışlardır. Belli bir âyet veya hadisin ilk
bakışta anlaşılan mânası akıl veya makasıdla ya da mânaları açık ve kesin
naslar gibi daha güçlü bir delille çelişirse zayıf olanı, güçlü olana göre
yorumlama (te’vil, uzlaştırma) yoluna gitmişlerdir.
Klasik tefsir usulünde ağırlıklı olarak Kur’an metninin bağımsızlığı-
na zarar vermeden onu anlama çabası esas alınırken son zamanlarda bu
çabanın yanında, Kur’an’ı içinde yaşanılan zamanın şartlarına taşıya-
rak ona yaşanan hayatın gidişini belirleyici bir işlev yükleme düşüncesi
ağırlık kazanmaya başladı. Bazı çağdaş İslâm âlimleri ve fikir adamlarına
göre, İmam Şâfiî’den itibaren klasik dönem usûl-i fıkıh ve özellikle ehl-i
hadis geleneği mensupları, yorumcunun öznelliğine karşı Kur’an metni-
nin bağımsızlığını koruma kaygısını öne çıkarmışlar, ancak zamanla bu
kaygının abartılması giderek metni anlayan öznenin (fakih, mütekellim
vb.), yaşadığı dönemin ve toplumun şartlarından uzak kalması sonucunu

41